Time, space and memories in theater and our life

Wat ik zag, wat ik las, wat ik dacht

Nouf Rafea

Contemporary Aesthetics

Docent Theater ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten (Arnhem)

 

 

Drie weken achter elkaar is de regen niet gestopt, is alles grijs om me heen. De geur van regen is overal en niets anders. Iedereen verstopt zich onder zijn kleren uit angst voor dit natte weer, voor vieze mot regen. De ruimte verandert niet, je kunt de glitter van water op de grond en de mist in de lucht zien. Jij staat ertussen in een wachtende staat. De kloktijd loopt snel want de zon komt op om 08:03 en gaat onder om 18:48 maar de geleefde tijd loopt heel langzaam en elke dag herhaalt de vorige. Mijn harttijd is bevroren, niet alleen van regen of kou -ze hebben eigenlijk wel een fysieke invloed op mij- maar wel door mijn herinneringen, door mijn absurde leven (Ik ga er later dieper op in). Ondanks dat er al deze obstakels zijn, zit ik in een race tegen de tijd. Elke dag sta ik om 6 uur op, doe ik de zonlichtlamp aan, drink ik mijn koffie, luister ik naar muziek, meestal luister ik naar ”focus of concentration” muziek, pak ik mijn spullen in mijn rugzak, kus ik mijn vriend en mijn hond en ga ik naar school, naar de Artez school in Arnhem om te leren over de tijd en ruimte in het theater. Het theater was en is nog steeds het spiegelen van acties, emoties en behoeften van de mensen en zeker de maatschappelijke problemen. Als de tijd en ruimte heel belangrijk in ons leven zijn, hoe kunnen ze niet heel belangrijk in het theater zijn?

 

 

 

Het theater is breed, het heeft onbeperkte ruimte en tijd

De ruimte in het theater is altijd leeg en onbeperkt totdat onze ideeën komen en de grenzen voor deze ruimte maken. Onze ideeën maken de vorm van de ruimte volgens onze visie en door het verhaal dat we willen vertellen. Het bewijs is wat Fuchs zei over de ruimte “What is space like on this planet? Interior or exterior, built or natural? Is space here confined of wide open? Do you see a long passage with many “stations”? do you see a landscape or valleys and mountains? Sea and land? Are we on an island? In a cave? In a desert or a jungle? On a country road?” (Fuchs, z.d., p. 6).

De tijd van een voorstelling eindigt niet aan het einde van de voorstelling maar de tijd gaat nog steeds door, zelfs na de show en leeft nog steeds in ons. Elke voorstelling, of deze nu goed of slecht is, kost veel van onze tijd en zal ons beïnvloeden en ons aansporen om na te denken over een idee, een tekst, de spelers of over de algemene sfeer....etc. Daarom is de tijd “Eeuwige tijd” in het theater. Een voorbeeld zijn de toneelstukken van Shakespeare, die tot op de dag van vandaag nog steeds onsterfelijk zijn.

 

 

 

’’A play is not a flat work of literature, not a description in poetry of another world, but is in itself another world passing before you in time and space’’. (Fuchs, z.d., p. 6)

Ik heb de voorstelling Citizen K. door Sadettin Kirmiziyüz gezien en dat was een goed voorbeeld van de tijd die op zichzelf een andere wereld is die voorbij gaat in tijd (Kirmiziyüz, 2019). Hij vraagt in deze voorstelling waarom identiteit in 2019 een belangrijke rol speelt in ons leven. Om antwoord te geven op deze vraag ontleedt Kirmiziyüz zijn eigen identiteit. Aan de hand van 254 punten laat hij me reizen tussen zijn heden en verleden. In Citizen K lopen twee tijden naast elkaar, tijd op dit moment en een leven lang. De narratieve manier die hij heeft gebruikt, maakte dat ik me heel veel beelden kon voorstellen. Kirmiziyüz heeft “herhalingen” en “verwachting” gebruikt om naar tijdsbeleving te verwijzen. In het midden van de voorstelling stopte Kirmiziyüz met tellen. Deze stilte heeft me een moment voor mezelf gegeven om na te denken over hoe zwaar dit verhaal is en bereidde me voor om opnieuw met zijn heden en verleden te reizen. Dit moment was voor mij het sterkste in deze voorstelling want het heeft in mijn hoofd een vraag gebracht over het einde van de voorstelling en stimuleerde me om mijn eigen einde in mijn verbeelding me voor te stellen. Omdat er veel mogelijkheden voor de afsluiting zijn, was het einde onvoorspelbaar. Herhaling bij de herinneringen aan het verhaal en de verwachting zijn niet de enige connotaties over tijdsbeleving die in Citizen K zijn gebruikt maar we kunnen ook het tempo opmerken dat door de muziek en de tekstbehandelingen die wordt gebruikt.

 

 

De tweede voorstelling die ik heb gezien was Pak’m 3+ (Fysiek Theater) door Bontehond (BonteHond, 2019). Ik vond het een goed voorbeeld van het gebruik van ruimte. We zien in de ruimte drie presentatoren in een Russische tv-studio vechten om de microfoon te bezitten totdat de microfoon een speler wordt, in de ruimte beweegt en hij zijn speciale trucs heeft die hij kan gebruiken om zich voor hen te verbergen. Het geluid was in “playback” opgenomen. Het decor gaf veel mogelijkheden tot verstoppen; het was opgebouwd als het interieur van een tv-studio. De plek was een concrete plek en afgebakend met witte tapes op de grond en met geluidboxen van achteren. We waren in een gedeelde ruimte; de spelers hebben de vierde wand verbroken door een interactieve show te creëren met het publiek. Vooral aan het einde van de voorstelling bleek dat duidelijk want de spelers hebben een workshop voor het publiek gemaakt om hun te leren “playback techniek” te gebruiken ik vind dat het publiek goed geïntegreerd in het spel was.

Ondanks dat de ruimte beperkt was, waren we in meer dan één locatie, letterlijk hebben we twee locaties (onAir, backstage/offline) gezien. Aan het einde van de voorstelling zijn we met de spelers naar verschillende plaatsen als Parijs, Egypte en Londen gereisd door de foto’s die de spelers in de studio hadden opgehangen, de foto’s waren van hun vakantie. De mise en scène van de beweging was heel breed; ze hebben rondjes en sprongen in de ruimte gemaakt. Ook hebben ze 3 laagjes gebruikt. Ze laten een voorstelling ontstaan in de geest van Tom en Jerry en het was voor mij super interessant om de bewegingen van Tom en Jerry-stijl op het podium te zien want deze bewegingen hebben de plek een nieuwe, levendige geest gegeven die de publieke aandacht trok.
Het sterkste moment in deze voorstelling was toen de microfoon begon zingen; voor mij was het echt een intens en een sensitief moment want het voelde alsof ik keek naar iemand wiens vrijheid is gestolen en die wil terug veroveren. De microfoon had dubbele functies in deze voorstelling (iets wat wordt gebruikt en een hoofdpersonage) maar in ieder geval was hij echt belangrijk in de voorstelling en de hoofdas voor het verhaal.

 

 

 

De tijd is als onze schaduw en de ruimte reflecteert deze schaduw

De tijd loopt met ons mee, net als onze schaduw, elke seconde als een persoon die met ons samenleeft. Hij vertelt ons wat het juiste gedrag op dit moment is, hij is verantwoordelijk voor onze emoties, ons gedrag en onze psychologische toestand en de ruimte met de omgeving ondersteunt de tijd, deze ingewikkelde persoon, om het gewenste te bereiken. Maar zonder ons geheugen kunnen we geen waarde toekennen aan tijd en ruimte, zonder het geheugen hebben de tijd en de ruimte geen smaak en effect in ons leven. “Er is geen bewustzijn zonder geheugen, geen voortzetting van een toestand zonder de toevoeging van de herinnering aan het tegenwoordige gevoel’’ (Hermsen, 2010, p. 52).

In de afgelopen drie regenachtige weken was ik de hele tijd bezig met nadenken over de  herinnering, hoe belangrijk herinneringen in ons leven zijn. Waarom leven we in het heden maar treuren we in ons hoofd over het verleden. We herinneren ons verschillende situaties die voorbij zijn. Als het een goed moment was, zeggen we: we wouden dat dit moment terug gehaald kan worden, helaas is dit moment voorbij. Het was een goede herinnering, ik wou dat ze terug was..... etc. Als het een slechte herinnering was, gebruiken we spijtwoorden als: Ik wou dat het niet gebeurd was, als ik de persoon van vandaag in het verleden was, zou ik niet gedaan hebben wat ik deed. Ik zal mijn slechte herinnering onthouden maar ik hoop dat het niet nog een keer gaat gebeuren..... etc. Sommige herinneringen hebben helemaal geen invloed op ons leven, ze komen en gaan onopgemerkt.

Ik heb mezelf heel vaak afgevraagd waarom ik een paar herinneringen heb die in mijn geheugen vastzitten. Ondanks dat ze heel zwaar zijn, blijven ze in mijn hoofd vastzitten. Ik weet eigenlijk niet of deze herinneringen weigeren om zich te laten wissen of dat ik weiger ze te vergeten. Wat ik wel weet is dat mijn relatie met deze herinneringen te vergelijken is met een klein kind dat een favoriet poppetje heeft dat hij weigert los te laten.

Het onderwerp van herinneringen heeft veel van mijn gedachten gekost, want ik heb 22 jaar van mijn leven in Syrië geleefd. Daarna ben ik opeens naar Nederland gevlucht door de oorlog en ik heb ongelofelijke slechte en goede herinneringen die in mijn hoofd staan en die ik helemaal niet kan vergeten. Daarom besloot ik op een dag een post in mijn moedertaal (Arabisch) te schrijven, op mijn Facebook-pagina die over mijn herinneringen gaat, over wat ik echt mis in mijn verleden, over de mooie dingen in mijn heden gaat. De post had de volgende inhoud: Soms vraag ik mezelf: Zal ik de dag zien die ik met mijn nieuwe omgeving alle mijn favoriete details kan delen? Als een liedje in het geheugen, een klein mopje dat ons aan het lachen maakte elke keer dat we elkaar ontmoetten, in een buurt met mooie oude straten die mij stimuleren om onze hele geschiedenis op deze warme plek te herinneren. Ik zal iemand vinden die Arabische koffie lekker vindt, iemand die naar Arabische muziek kan luisteren door mijn oren en net als ik gepassioneerd ervan kan genieten.

Onmogelijk!!!!

Want alles in het leven is gekoppeld aan specifieke tijd en ruimte en specifieke communicatietaal. Als deze drie kenmerken veranderen, zullen ze zeker de vorm van herinneringen, onze behoeften, de dingen waar we van houden en de dingen die we met anderen willen delen, veranderen.

Als je een flexibel en een open persoon blijft, zul je een nieuw geheugen opbouwen dat vreugde naar je hart kan brengen, sluit je hart niet en begraaf jezelf niet in het verleden. Blijf gewoon wakker in je huidige leven.

Zeg niet hoe je in het verleden gelukkig was maar probeer gewoon je huidige tijd te gebruiken om vandaag gelukkig te zijn

Elke dag die voorbij is, is een herinnering geworden die in je geheugen bewaart, probeer maar nieuwe herinneringen te maken door je dag lief, helder en mooi te maken (Rafea, 2019).
Een dag later toen ik aan het lezen was voor Windstilleven, viel mij oog op een uitspraak door Henri Bergson die over het verleden wereld gaat. Deze uitspraak was voor mij voldoende om alle openstaande vragen in mijn hoofd over herinneringen, tijd en plaats te beantwoorden.

“De landschappen waarin je als kind opgroeide veranderen. Ze krijgen een andere bestemming. Worden de plek van iemand anders. Of verliezen hun vertrouwde geur. Maar ondanks dat dit alles verandert, is er een plek in ons waar dit alles blijft. We wonen niet langer in die wereld, in die verleden wereld, maar die hele wereld woont nog wel in ons. En soms beleef je zo’n moment waarin zo’n hele oude wereld weer opstaat en zich voor je ogen opnieuw ontvouwt” (van Bakel, Gosling, Godee, Lamers, & van Vuure, 2016, pp. 11–12).

 Kortom: De tijd en ruimte zijn niet gewoon in het theater heel belangrijk maar ook in ons leven. Elk moment heeft eigenschappen die een grote rol spelen in onze richtingen, onze bewegingen, onze status en in zelfs onslot. Wees voorzichtig bij het kiezen wat het beste is voor jouw leven.

References

BonteHond. (2019). PAK’M 3+. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=VytjMkTh9e0

Fuchs, E. (z.d.). EF ’s Visit to a Small Planet: Some Questions to Ask a Play. 6.

Hermsen, J. J. (2010). De tijd duurt. Over de tijdfilosofie van Henri Bergson. In Stil de tijd. Amsterdam: De Arbeiderspers.

Kirmiziyüz, S. (2019). Citizen K. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=PtypOYYM048

Rafea, N. (2019). Herinneringen. Geraadpleegd 19 oktober 2019, van Facebook website: https://www.facebook.com/nosha.rafea

van Bakel, R., Gosling, S., Godee, H., Lamers, T., & van Vuure, T. (2016). Windstilleven.